Ebeveynler olarak en büyük isteklerimizden biri, çocuklarımıza okuma alışkanlığı kazandırmak veya kitap sevgisi aşılamak. Okumak, çok farklı boyutlarda düşünülebilir. Kur’an-ı Kerim okuma, kâinatı okuma, kitap okuma… Peki, ebeveynler olarak neler yapabiliriz? Okumayı tutku haline getirmiş bir çocuk nasıl yetiştirebiliriz?
Bu soruya tek bir cevap vermek mümkün değil. Kitap seçimi, küçük yaştan itibaren çocuğa kitap okunması, evde kitaplık ya da kütüphane oluşturma, okuma saatleri yapma ve ebeveynlerin okumaya vakit ayırması bunlardan birkaçıdır. Okumayı seven bir çocuk istiyorsak, yapmamız gerekenler çocuğumuzun dünyaya gözlerini açtığı ilk dönemlerde başlıyor.
Dilerseniz, öncelikle kitap seçimiyle başlayalım. Bebeklerin 4. aydan itibaren kitaplara ilgi duymaya başladıkları belirtilmektedir. Çocuk kitap ilişkisi bu dönemde başlamaktadır. Bebekler bu dönemde kitapların fiziksel özellikleriyle ilgilenirler. 0-3 yaş dönemi, bebeklerin beş temel duyuyla dünyayı keşfettiği bir dönemdir. Bu durum, bebeklerin kitaplara karşı tutumlarında da görülecektir. Bu dönemdeki bebekler kitapların tadına bakmak isteyebilirler, zaman zaman kitabı yere atarak çıkardığı sesi dinlemek isteyebilirler, bazen sayfaları yırtmak isteyebilirler. Tüm bu davranışlar gelişimin normal seyri olup endişe edecek bir durum yoktur. Ancak yırtma davranışı bunlardan farklı olarak ele alınmalıdır. Yırtma davranışı bebeklerde sıklıkla görülmektedir. Yırtma esnasında ortaya çıkan ses bebeklerin ilgisini çekmektedir. Peki, kitabı yırtmaya çalışan bebeğimize nasıl davranmalıyız? Bebeğimizin yırtma davranışını farklı bir noktaya yönlendirmeliyiz. Bebeğimize gazete parçaları ve müsvedde kâğıtlar vermeliyiz. Bu şekilde, hem kitapların yırtılmaması gerektiği mesajını çocuğumuza vermiş oluruz hem de çocuğumuzun yırtmayı deneyimlemesine de fırsat vermiş oluruz.
0-3 yaş aralığındaki çocuklar için tasarlanan kitaplar, genellikle dış yapı özellikleriyle ön plana çıkan kitaplardır. 0-3 yaş çocuklarımıza kitap seçerken dikkat etmemiz gerekenler şunlardır: Kitabın sağlam malzemelerden yapılması, kalın kapaklı ya da mukavva kitaplar tercih edilmelidir. Kitabın temizlenebilir olması önemlidir. İplik dikişli kitaplar, en sağlam olan kitaplardır. Kitaplar çocuğun tutabileceği boyutlarda olmalıdır. Kitaplarda sağlığa zararlı boya maddeleri ve yapıştırıcılar kullanılmaması gerekir. Örnek vermek gerekirse, solventli yapıştırıcı kullanılan tüm ürünlerden ve kitaplardan kaçınmalıyız. Solvent, oldukça zararlı bir kimyasal maddedir. Günümüzde solventsiz yapıştırıcılara ve ürünlere ulaşmak mümkündür. Bununla birlikte, zarar gören kitapları şeffaf ve görünmez bantla onarmak gerekir.
0-3 yaş dönemi çocukları için hazırlanan kitapları tanımaya ne dersiniz? Oyuncak kitaplar, banyo kitapları, bez kitaplar, ABC kitapları, kavram kitapları ve resimli öykü kitapları. Oyuncak kitaplar, yarı kitap yarı oyuncak özelliği taşıyan kitaplardır. Kamyon şeklinde ya da aslan biçiminde bir kitap oyuncak kitaplara örnek verilebilir. Banyo kitapları çocukların genellikle sevmedikleri bir zaman dilimi olan banyo zamanlarını daha keyifli anlara dönüştürmeye yarayan, suya dayanıklı malzemelerden yapılan kitaplardır. Bez kitaplar, kumaş sayfalardan oluşan kitaplardır. ABC kitapları, kalın çizgilerle sınırları belirlenmiş resimler aracılığıyla çocuklara hayvan, nesne ve çiçek gibi ögeleri tanıtan, tanıtılan nesnelere yönelik yazı içerebilen ya da tamamen yazısız kitaplardır. Kavram kitapları renk, şekil, mevsim ve sayı gibi kavramları tanıtan kitaplardır. Kavram kitapları 2 yaş ve üstü çocuklar için tercih edilebilir. Resimli öykü kitapları, belli bir öyküyü resim ve metin eşliğinde anlatan edebi yönü olan kitaplardır. 2,5 yaşından itibaren çocuklarımıza resimli öykü kitapları alabilir ve okuyabiliriz. Burada dikkat edilmesi gereken husus, öykünün kısa olmasıdır. Bu yaş grubu çocuklarının dikkat süresi kısa olduğu için uzun metinler içeren öykülere odaklanmaları güç olacaktır. Çocuğun, etrafında sıklıkla görebileceği kelimelerden oluşan kısa öyküler çocukların dikkatini çekecektir ve gelişimine katkı sunacaktır. Kitap seçimimizi de doğru yaptıktan sonra, bir diğer aşama kitabı nasıl okumamız gerektiğidir.
Bu yaştaki çocuklara kitabı yakın mesafeden göstermeliyiz. Ya da çocuğumuzu kucağımıza alıp kitabı birlikte inceleyebiliriz. Yukarıdaki kitap türlerine baktığımızda; 0-3 yaş çocukları için hazırlanan kitapların metin içermeyen, tek kelime içeren ve kısa metinlerden oluşan kitaplar olduğunu görüyoruz. Öyleyse bu kitapları nasıl okuyacağız? Kitabın özelliğine bakmaksızın her sayfada görülen resim, nesne ve kavram üzerine konuşmalıyız. Kitaptaki ördek resmiyle ilgili olarak “Sarı bir ördek.”, “Küçük ördek”, “Sevimli ördek” vb. şeklinde resmi betimleyici ya da açıklayıcı birkaç kelimeyle kitabı çocuklarımıza okumamız gerekiyor. Okunan kitapta resim ve metin arasındaki ilişkinin kurulması da önem arz ediyor. Bu nedenle, okurken parmağımızla resmi ya da varsa metni işaret etmeliyiz. Cümlelerimizi olabildiğince basit tutmakta ve az sözcükler kullanmakta fayda var. 3-4 sözcük ile sayfaları açıklayarak okuyabiliriz. Açıklama olmadan yapılan okumalara nazaran açıklama ve betimleme ile okunan kitaplar, bu yaş grubu çocuklarının dil gelişimine daha büyük katkılar sağlamaktadır. Çocuğumuz bir sayfadan diğerine geçmek istemeyebilir, sabırsızca diğer sayfayı çevirmek isteyebilir. Bunlar normaldir. Okumayı durdurmamızı gerektirmez. Endişelenecek bir durum da yoktur. Gelişim sürecinden kaynaklanan bu davranışlar bir süre sonra geçecektir. Bu durumda ebeveyne düşen, sabırlı bir şekilde okuma için her gün vakit ayırmaktır. Sadece birkaç yıl sonra kitaba daha uzun süre odaklanan, kitapla ilgili sorular soran bir çocukla karşılaşacağız. Bu güzel günleri hatırlayarak çocuğumuza daha sakin yaklaşmalıyız. Bir diğer husus ise evde kitaplık ya da kütüphane oluşturma.
Erken yaşlardan itibaren evimizde çocuğumuz için kitaplık oluşturmalıyız. Bu, kitaba verdiğimiz önemin göstergelerinden biridir. Evimizin büyüklüğüne göre bir raf, bir kitaplık ya da bir kütüphane şeklinde tasarlayabiliriz. İçinde çocuğumuzun yaşına uygun kitaplar olan bir kitaplık, çocuğumuzun okuma alışkanlığı üzerinde olumlu etki edecektir. Sadece bir raf bile olsa, bu alanın çocuğa sağlanması gereklidir. Önemli olan çocuğumuza kitapları için bir alan vermektir. Belli aralıklarla yeni kitaplar alıp, çocuğumuzun kitabını kitaplığına yerleştirmesini isteyebiliriz. Çocuk kütüphanelerini ziyaret edip ödünç kitap alabiliriz. Kitabevlerinden birlikte kitap satın alabiliriz. Bir diğer nokta, okuma saatleri yapmaktır.
Okuma saatlerinde belli bir mekân ve zaman belirlenerek aile üyeleri okuma yaparlar. Kısa süreliğine de olsa okuma saatleri yapmak, çocukları okumaya teşvik eder. Okuma saatlerine tüm aile üyelerinin eşlik etmesi iyi olur. Okuma saatlerinin süresi, aileden aileye ve çocuğun yaşına göre değişkenlik gösterebilir. Okuma saatlerinin dışında bir diğer husus ebeveynlerin okumaya vakit ayırmasıdır.
Ebeveynlerin okumaya vakit ayırması, çocuğun okuma kültürünü kazanmasını sağlar. Annesini dergi okurken gören bir çocuk ya da piknikte babasını gazete okurken gören bir çocuk, şanslı bir çocuktur. Okumaya verilen ehemmiyeti aile ortamında görmüştür. Okumanın farklı boyutlarda ele alınabileceğini söylemiştik. Bunlardan biri de Kur’an-ı Kerim okuma idi. Bu güzel alışkanlığı da çocuklarımıza kazandırmamız gerekir. Peki, ebeveynler çocuklarının Kur’an-ı Kerim okumasında nasıl rol oynar?
Ebeveynler Kur’an-ı Kerim ile olan bağlarını kontrol etmelidir. Ne sıklıkla Kur’an-ı Kerim okuyoruz? Bunu kendimize sormalıyız. Ebeveynin Kur’an ile olan bağı çocuğa da sirayet edecektir. Çok yapılan hatalardan biri de çocukların olmadığı zamanlarda Kur’an-ı Kerim okumak, çocuklar yokken ibadet etmektir. Oysaki çocuklar bu anlara bizzat şahit olmalıdırlar. Aksi halde, çocukta mensup olduğu dine yönelik bir kültürlenme oluşmayacaktır ve çocuk kendi dinine dahi yabancılaşabilir. Kıymetli anneler/babalar, Kur’an-ı Kerim okuduğunuz, ibadet ettiğiniz anları çocuklarınızın da görmesini sağlayın. Onları uzaklaştırmayın! Lütfen ibadetlerinizde onların olmadıkları zamanları tercih etmeyin!
Özetle, çocuklarımızın yaşına uygun kitaplar seçerek, onlara küçük yaştan itibaren kitap okuyarak, evimizde kitaplık ya da kütüphane oluşturarak, okuma saatleri yaparak ve ebeveynler olarak okumaya vakit ayırarak çocuklarımızın okumayı alışkanlık haline getirmelerini sağlayabiliriz.
Öğr. Gör. Mine Kazancı Gül
Kaynakça
Gönen, M. (Ed.) (2015). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Eğiten Kitap.
Suskind, D. (2018). Otuz Milyon Kelime. Ankara: Buzdağı Yayınevi.
Turla, A. (Ed.) (2015). Okul Öncesi Dönemde Çocuk Edebiyatı. Ankara: Hedef Yayıncılık.