Gebelik bir kadının yaşadığı en mucizevi yolculuktur. Bu yolculuk şükürlerle karşılanır ve her anı hamd vesilesidir. Böylesi bir zaman dilimi anın ötesinde sorumluluk ve emanetin verdiği yürek dolusu hissiyatı da beraberinde getirir. Sadece kadına has gibi konuşulur, bilinir oysaki bir evlat rahme düşmeden çok öncesinde yetiştirilmeye başlanır. Ruhsal ve bedensel sağlık için anne ve babanın el ele yürüyeceği bu yolda kadın kadar erkeğin de sağlıklı bir yaşam biçimi benimsemesi gerekir. Aileyi büyütmek ve yeşertmek anne ve babanın dünya ahiret saadetidir. Bu saadet emanete sahip çıkmaya gebedir. Bu yazımızda emanete sahip çıkmanın anne adayına bakan yönünü beslenme ilmi açısından ele almaya çalışacağız.
Bir kadın hamileliği esnasında gebelik şekeri ile karşılaşabilir. Diyabet, glikozun (şekerin) vücutta kullanılabilmesi için hücreye girişini sağlayan insülinin, pankreasta yetersiz üretilmesi veya hiç üretilememesi durumuyla karakterize edilen kronik bir hastalıktır. İnsülin miktarı azalırsa veya hiç salgılanmazsa bu durumda kan şekeri yükselir. Bunun sonucunda gebelerde kısa dönemde riskli gebeliğe, obezite ve diyabet riski taşıyan bebeğe, sakat ve ölü doğuma, uzun dönemde ise göz, böbrekler, damarlar, sinirler başta olmak üzere doku ve organ hasarına sebep olabilmektedir. Gestasyonel diyabet ise, genetik zeminde var olan diyabete yatkınlığın çevresel ve sosyal etkilerle ortaya çıktığı bir durum olmakla beraber gebelikte en çok meydana gelen tıbbi bir komplikasyondur. Kan şekerinin normalin üzerinde olması fakat diyabet tanısı konulamaması ile hamilelikte meydana gelen bir durumdur (2). Sağlıklı yaşam biçiminin benimsenmesi ile anne ve yenidoğanda gebelik şekerinin oluşturabileceği olumsuz sonuçlar bertaraf edilir. Çalışmalar gebelik şekeri olan kadınların kısa dönemde %10’unun uzun dönemde %70’inin diyabet tanısı aldığını göstermektedir. Diyabetin gelecek nesillere yayılmaması için gebelik şekerine oldukça önem vermeli, kadın doğum hekimlerinin ve beslenme uzmanlarının tavsiyeleri dikkate alınmalı ve gebelik şekerine bağlı olumlu davranış değişikliğine gidilmelidir. Gestasyonel diyabet tedavisinde, multidisipliner bir yaklaşımla hareket edilmelidir.
Kan şekeri izlemi ve kontrolü: Tedavinin temel taşı gibidir, kendi kendini yönetebilme becerisi, glisemik kontrolün sağlanması, kan şekerini ölçebilme ve yorumlayabilmeyi öğrenmek ve uygulamak diyabetle ilgili komplikasyonları önlemede oldukça etkilidir. Açlık kan şekerinin ölçümü en az 8 saatlik açlık sonrası yapılmalı, 95mg/dl’nin altında olmalı, tokluk kan şekeri de öğüne başlanan saat esas alınarak 1. saatte 140 mg/dl’nin, 2. Saatte 120 mg/dl’nin altında olmalıdır. Günü ve saati kayıt altına alarak bir liste şeklinde not edilmelidir.
Tıbbi beslenme tedavisi: Sağlıklı beslenmeye gebelikten önce başlanması, gebelikte sürdürülmesi ve doğumdan sonra devam ettirilmesi gerekmektedir. Sağlıklı beslenme bir yaşam biçimi halini aldığında tedaviye büyük katkı sağlanmış olur. Gebelerin yiyeceklerin karbonhidrat, protein ve yağ içerikleri hakkında genel bilgiye sahip olmaları, gıdaların glisemik indeks değerlerini ve yiyebilecekleri besinleri bilmeleri önemlidir. Gebelikte kilo alımı gebelik öncesi beden kitle indeksine (BKİ) göre oranlanmalıdır. [i]BKİ 18,5’dan küçük (yani zayıf) ise 12,5-18 kilo, BKİ 18,5-25 (normal) ise 11,5-16 kilo, BKİ 25-30 (fazla kilolu) ise 7-11,5 kilo, BKİ 30’dan büyük (obez) ise 5-9 kilo almaları, BKİ 40’dan büyük (morbid obez) ise kilo vermeleri ya da en fazla 4 kilo almaları önerilmektedir.
Obezite-yağ dokusunun artması inflamasyonu -namı diğer iltihaplanmayı- artıran nedenler arasında olup gestasyonel diyabete neden olabilmektedir. Gebelik sürecinde kilo artışı bu sebeple kontrol altında tutulmalı, gebelik şekeri önlenmeye çalışılmalıdır. Yapılan çalışmalarda D vitamininin insülin metabolizması üzerinde etkili olduğu görülmüştür. D vitamini eksikliği hücre içi ve hücre dışında kalsiyum dengesini bozarak dolaylı yoldan insülin duyarlılığını etkilemektedir. Kanda şeker oranının fazla olması durumunda insülin hormonu salgılayan beta hücrelerinin hasarı ve insülin direnci ile inflamasyon varlığı ilişkilidir. Vücutta inflamasyon olması ise bağışıklık sisteminin hastalığa verdiği bir tepkidir (3). Gebeliğin erken döneminde D vitamini eksikliği olan kadınlarda gebelik şekeri olma ihtimali bulunmaktadır. Bu nedenle gebelik öncesinde ve gebeliğin en başından itibaren D vitamini 50 ng/ml üzerinde tutulmalıdır (4). Diyetisyen tarafından glikoz intoleransı ile ilişkili olduğu bilinen D vitamini, demir, selenyum, omega-3, myo-inositol ve probiyotiklerin beslenme listesinde yeterli miktarda bulunması ve esasen glisemik indeksi düşük, antioksidan beslenme tarzının gebeler tarafından benimsenmesi sağlanmalıdır. Yazılacak liste ve takibinden ziyade kadınlara gebelik öncesinden itibaren kapsamlı bir eğitim verildiğinde daha olumlu sonuçlar alındığı görülmüştür (1).
Fiziksel aktivite: Gebelikte annenin kilo kontrolü sağlaması ve şeker yüksekliğinin önüne geçilmesi adına egzersiz önemli bir basamaktır. Yüzme, yürüme, pilates en uygun olan egzersizlerdir. Tabi ki bunların da hekim ve fizyoterapist yönlendirmesi ile yapılması daha doğru olacaktır. Akşam yemeğinden sonra 15 dakika hafif tempoda yürüyüş ya da egzersiz yapmanın kan şekerinin ani yükselmesinin önüne geçtiği bilinmektedir.
Stres: İnsülin hormon metabolizması üzerinde etkisi olan stres, ani kan şekeri yüksekliklerine neden olmaktadır. Stresle baş etme yöntemlerini öğrenmek gebelikte birçok açıdan önem taşımaktadır. Derin solunum egzersizleri, gevşeme hareketleri, görsel hayal kurma, açık havada yürüyüş ve masaj gibi yöntemlerin fayda sağladığı görülmektedir.
Uyku: Çalışmalar uyku sorunlarının stres ve insülin duyarlılığı üzerinde negatif etkisi sebebiyle gestasyonel diyabeti etkilediğini göstermektedir. Gebelikte rahat yatamamaktan kaynaklı olarak gelişebilen uyku problemleri de ele alınmalıdır (3).
Sonuç olarak gestasyonel diyabet pozitif yaşam tarzı değişiklikleri ile kontrol altına alınabilen bir süreçtir. Bu süreci yönetirken ailenin bir olarak hareket etmesi aile bağlarını güçlendiren etkisinin yanında ruhsal yönden gebeyi destekleyecek, annenin tedaviye daha hızlı yanıt vermesini sağlayacaktır. Unutulmamalıdır ki bir bebeğin sağlıklı olması sadece annenin değil aynı zamanda babanın da sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemesi ile mümkündür.
Diyetisyen Kübra Kızıltaş
Kaynaklar
- Soylu Y. Gestasyonel Diyabetli Kadınlarda Beslenme Durumları Ve Yaşam Kalitesi Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi, İstanbul, 2019.
- Durmuş R.N., Şahin E., Bireller E.S. Gestasyonel Diyabette Hipoglisemik Etkili Bitkilerin Kullanımı, v:6-11, s:3-18, 2016.
- Ural A. Gestasyonel Diabetes Mellitus ve Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları, v:6-2, s:120-127, 2016.
- Seremet Kürklü N., Ayaz A. D Vitamini ve Gestasyonel Diyabet, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi / Gümüşhane University Journal of Health Sciences. v:4(3) s:454, 2015.
[i] BKİ: Beden kitle indeksi (BKİ), vücut ağırlığının değişimini gözlemlemede kullanılan basit bir ölçüttür. BKİ vücut ağırlığının kg olarak, boyun metre cinsinden karesine bölünmesinden çıkan sonuçtur.