Dr. Firdevs Kara –
En sık görülen üşüme nedenlerinden biri olan kansızlık (anemi) kırmızı kan hücrelerinin eksikliğine denir.
Kırmızı kan hücreleri yani alyuvarlar (eritrositler) kemik iliği tarafından üretilir ve ortalama 120 gün yaşarlar. Yaşlanan alyuvarlar dalak tarafından ortadan kaldırılır. Vücutta en bol bulunan hücre olan alyuvarların görevi, taşıdıkları hemoglobin ile dokulara oksijen götürmektir. Vücudumuzda bulunan toplam 75 trilyon hücrenin 25 trilyonunu alyuvarlar oluşturur.
Bir kadında kanın her milimetre küpünde ortalama 5 milyon adet alyuvar bulunur. Erkeklerde bu sayı daha yüksektir. Yüksek rakımlı yerlerde bulunmak da bu sayının yükselmesini sağlar. Alyuvarlar en çok omurgadaki kemik iliğinde üretilir.
Hemoglobin seviyesinin 6 yaşından küçük çocuklarda 11 gram, kadınlarda 12 gram, erkeklerde 13 gramın altına düşmesi kansızlık olarak tanımlanır. Bu durum alyuvarların eksik üretilmesinden, hızlı kaybedilmesinden ya da ihtiyacın artmasından kaynaklanır. Hamilelik, doğum ve emzirme dönemleri ihtiyacın arttığı durumlardır.
Alyuvarların eksik üretilmesi demir, B12 vitamini ve folik asit eksikliğine bağlı olarak görülebilir.
B12 vitamini eksikliği, besinlerle az almaya bağlı ya da bazı mide, bağırsak hastalıklarında emilimin yetersiz olması ile ortaya çıkabilir. Bu vitaminin fazlası karaciğerde depo edilir. Eksikliğinde alyuvar sayısının azaldığı, hücre boyutunun büyüdüğü görülür. Folik asit eksikliğinde de benzer bir durum ortaya çıkar.
Vücudumuzda ortalama 4 gram demir bulunur. Bunun yarısından fazlası alyuvarlardaki hemoglobin içerisindedir. Toplam demirin ortalama dörtte biri de karaciğerde ferritin olarak saklanır. Buna yedek depo demiri diyebiliriz.
Yiyecekler ile alınan demir, ince bağırsaklardan emilir. Bağırsaktan demir emilimi çok yavaş olduğundan diyetle çok yüksek miktarlarda demir de alınmış olsa bunun sadece vücudun ihtiyacı olan küçük bir kısmı emilir. Ama vücutta demir eksikliği varsa bu emilim hızı 4-5 katına kadar artabilir.
Kemik iliğinin çalışmadığı durumlarda da alyuvar yeterince üretilemez ve kansızlık gelişir, buna aplastik anemi denir. Özellikle kronik böbrek hastalığı başta olmak üzere pek çok kronik hastalıkta da anemi gelişir.
Alyuvar yapımının çeşitli nedenlerle azalması kansızlık yaparken bazen de kayıpların olması ile anemi gelişebilir.
Kırmızı kan hücrelerinin kaybedilmesi en çok kanama yoluyla olur. Kadınlarda adetle birlikte günlük 2 miligram demir kaybedilir, beslenme ile her gün bunun yerine konması gerekir.
Hızlı kanamalarda vücut kaybedilen alyuvarları 3-4 hafta içinde yerine koyar ama kronik sürekli kan kayıplarında kaybedilen miktar kadar hemoglobin yerine konamaz ve kansızlık gelişir.Çok uzun ve yoğun adet kanamaları, mide ve bağırsak hastalıklarına bağlı kronik kan kayıpları bu tür anemilere neden olur.
Akdeniz anemisi (talasemi) gibi bazı kalıtsal kan hastalıkları, sıtma gibi bazı enfeksiyonlar, ilaçlar, otoimmün hastalıklar kan hücrelerinin yıkılmasına ve bunun sonucunda kansızlık gelişmesine neden olabilir. Böyle kırmızı kan hücrelerinin parçalanması nedeniyle oluşan kansızlıklara hemolitik anemiler denir.
Kansızlığı olan kişilerde halsizlik, yorgunluk, solukluk, iştahsızlık, baş dönmesi, baş ağrısı, üşüme, çarpıntı gibi pek çok belirti görülebilir.
Çok uzun süren kronik anemilerde kalp üzerine binen yük artacağından kalp yetmezliği gelişebilir.Tedavide sebebin bulunarak ortadan kaldırılması esastır.
Demir ve vitamin eksikliklerinde, hamilelik ve emzirme dönemlerinde beslenme ile eksiklerin yerine konması, yetmediği takdirde ilaçlarla takviye yapılması gerekir. Kayıpların arttığı durumlarda kaybın nedeni bulunup tedavi edilir.
Kahve, çay, çikolata demir emilimini azalttığından tüketiminin azaltılması gerekir.
C vitamini demir emilimini artırdığından demir içeriği yüksek gıdalarla bu vitamini içeren yiyeceklerin birlikte alınması önerilir.
Kansızlığı olanların et, sakatat, balık, yumurta, kuru meyveler, pekmez, kuru baklagiller, yeşil fasulye, lahana, ıspanak, fındık , fıstık ve diğer tohum kuruyemişler, yeşil yapraklı sebzeler tüketmesi, dengeli ve yeterli beslenmesi hastalığın tedavisinde önemlidir.
Özellikle doğurganlık çağındaki kadınlarda sık görülen kansızlık yaşam kalitesini etkileyen önemli bir sağlık sorunudur.