18 Şubat 2025 / 19 Şaban 1446

3-6 Yaş Aralığındaki Çocuklarımız Ve Kitaplar

Çocuklarımıza kitap okuma alışkanlığı kazandırmak için yapmamız gerekenlerden biri, çocuklarımızı erken yaşlardan itibaren nitelikli kitaplarla tanıştırmaktır. 0-3 yaş döneminde kitapla güzel bir bağ kuran çocuğumuzun kitapla olan bağını güçlendirmek için kitap seçimimize dikkat etmemiz gerekiyor. Bu yazıda, 3-6 yaş çocuklarının kitaplarla ilişkilerine, 3-6 yaş aralığındaki çocuklara kitap okumanın faydalarına ve 3-6 yaş aralığındaki çocuklar için kitap seçiminde dikkat edilmesi gereken unsurlara değinilecektir.

3-6 yaş dönemi çocuklar için hazırlanan kitaplar 3-4 ve 5-6 yaş olarak ayrı ayrı değerlendirilebilir. 3-4 yaş çocukları kitaplardaki bölümleri tekrar edebilir, kitapta geçen bazı olayları hatırlayabilir ve kitaplarla ilgili sözel paylaşımlarda bulunabilir. Bu yaştaki çocuklara hazırlanan kitaplar kısa ve öz öykülerden, kavram kitaplarından oluşur. 5-6 yaş çocukları bağımsızlıklarına düşkündürler, okuma konusunda tercihleri belirginleşmiştir, hikâyelerin beğendikleri kısımlarını tekrar tekrar okutup dinlemek isterler, sözcükleri tanımaya başlarlar.

5-6 yaş okuma yazmaya hazırlık süreci bakımından önemli görülmektedir. Bu dönemde ses ve yazı farkındalığı gelişmektedir. Ses farkındalığı fonolojik farkındalık olarak da ifade edilmekle birlikte sözcükleri oluşturan seslerin benzeşen ve ayrılan yönlerini fark etme becerisi olarak açıklanabilir. Yazı farkındalığı ise en kısa tabirle, çocukların yazı ve sözel dil arasındaki bağı kurması olarak ifade edilebilir. Çocuklarda fonolojik farkındalığı ve yazı farkındalığını geliştirmek için kitapların ayrı bir yeri vardır. Bu yaş grubu çocuklar artık yazıları fark etmeye, yazının yönünü ve şeklini keşfetmeye başlarlar.

Okulöncesi dönemde çocuklara kitap okumanın ve bu dönem çocuklarını iyi kitaplarla karşılaştırmanın önemi günden güne anlaşılmaktadır. Araştırmalar, kitaplar aracılığıyla çocuklara birçok beceri ve alışkanlığın kazandırılabildiğini göstermektedir. Droog, Buijzen ve Valkenburg’un 2014 yılında 4-6 yaşındaki 104 çocukla yaptığı araştırmada, resimli çocuk kitaplarındaki karakterlerin ve resimli çocuk kitaplarının interaktif bir şekilde okunmasının çocukların beğeni kültüründe, besin tercihlerinde ve sebze tüketimlerinde etkili olduğu bulunmuştur. Çocuklarımıza iyi kitaplar okuyarak çocuklarımızın gelişimsel ihtiyaçlarını karşılayabiliriz.

3-6 yaş aralığındaki çocuklar için hazırlanmış kitaplar resimli öykü kitapları, sessiz kitaplar, üç boyutlu kitaplar, sesli kitaplar, bilgilendirici kitaplar ve farklı tasarımlarda hazırlanan kitaplar olarak çocuk okurlara sunulmaktadır. Resimli öykü kitapları, bir öykü ve resimlerden oluşan kitaplardır. 3-4 yaş çocukları için hazırlanmış resimli öykü kitapları daha kısa öykülerden oluşmaktadır. 5-6 yaş çocukları için hazırlanmış resimli öykü kitapları daha uzun öykülerden oluşmaktadır.

Sessiz kitaplar, hiçbir metin içermeyen bir başka deyişle sözsüz kitaplardır. Çocuklar sessiz kitaplara baktığında öykünün resimlerini inceleyerek öyküyü anlatabilirler. Sessiz kitaplar 5-6 yaş çocuklarının okuma yazmaya hazırlık sürecine katkıda bulunmaktadır. Çocukların görsel okuma becerisini ve dil gelişimini olumlu etkilemektedir.

Üç boyutlu kitaplar, kitabın sayfalarındaki kahramanların ya da öykünün geçtiği mekândaki herhangi bir detayın üç boyutlu tasarımlarına yer veren kitaplardır. Bu kitaplar görsel özellikleri nedeniyle çocuklar tarafından çok tercih edilmektedir. Sesli kitaplar, kitabın belli sayfalarında ya da kapak kısmında işitsel uyaranlara yer veren kitaplardır. Bazen bir şarkı, bazen de bir ses kitaba eklenerek minik okurların beğenisine sunulmaktadır.

Bilgilendirici kitaplar, çocukları belli bir konuda bilgilendirmeyi hedefleyen kitaplardır. Bilgi veren her kitabın bu gruba dâhil edilemeyeceği belirtilmektedir. Bilgilendirici kitapların çocuk kitaplarında bulunması gereken özellikleri taşıması önemlidir. Örneğin, hayvanları çocuklara tanıtan bir bilgilendirici kitabın bu yaş grubu çocukların gelişim düzeylerine uygun olması gerekmektedir. Çocuklara hayvanları, bitkileri, bulutları, duyguları, vb. tanıtan kitaplar, bilgilendirici kitaplara örnek verilebilir.

Bu yaş grubu çocuklar için hazırlanan kitaplardan bazıları çok farklı tasarımlara sahip olabilmektedir. Ortası boş kitap, kapakçıklı kitaplar, çek-bırak kitaplar, kulakçıklı kitaplar, kuklalı kitaplar bu gruba giren kitaplardandır. Bu kitaplar tasarımları nedeniyle çocukların dikkatini çekmektedir. Sayfalarda yer alan gizli kapaklar ya da yana doğru açılan bölümler çocukların merakını celp etmektedir. Çocukların farklı boyutlarda ve tasarımlardaki kitapları beğendikleri belirtilmektedir. Bu kitaplar çocukların kitapları sevmesine katkı sağlayabilir.

3-6 yaş aralığındaki çocuklarımıza kitap seçerken dikkat etmemiz gereken unsurlar kitabın dış ve içyapı özellikleridir. Dış yapı özellikleri resimleme, kitapta kullanılan malzeme, kitap boyutu, kitap ağırlığı, kapak ve ciltleme, punto, mizanpaj özellikleridir. 3-6 yaş için tasarlanan çocuk kitaplarında dış yapı özelliklerinin ayrı bir yeri vardır. Çocukların kitabı ilk değerlendirme ölçütü kitabın dış yapı özelliklerine göre olmaktadır. Bir kitabın, çocuğun beğenisini kazanması kitabın dış yapı özelliklerinin iyi olmasına bağlıdır. Çocuklar kitabın görünüşünden etkilenmektedir.

Resimlerin öyküyü tamamlayıcı nitelikte olması gerekir. Çocuklar okunanları resimlerde görmek isterler. Resimlerin metni tam olarak görünür kılmaması, olumsuz bir durumdur. Resimlerin estetik bir yönünün olması gerekmektedir. Sayfanın ¼’i yazı, ¾’ü resim olmalıdır. Önemli unsurlar ve karakterler ön planda tutulmalıdır. Kitapların birinci kalite hamur kâğıttan tasarlanması gerekmektedir. Mat kâğıt kullanılmalıdır. Kâğıdın gramajının en az 90 gram olması gerekir. Çocuk kitaplarında ağır gramajlı kâğıt kullanılması önemli görülmektedir. Kitapların çocukların taşıyabileceği ağırlıkta olması gerekmektedir. Çocuğun kitapla doğrudan etkileşime geçebilmesi için bu önem arz etmektedir.

Sayfa sayısı 3-4 yaş için 16-24 arası iken 5-6 yaş için 20-36 arasında değişmektedir. Kitabın ön ve arka kapağının çocuğu estetik yönüyle büyülemesi gerekir. Kitapların cildi kaliteli olmalıdır. İplik dikiş, en sağlam ciltleme tekniğidir. Kitapların sayfalarında oransal bir uyum olmalıdır. Karton kapaklı kitaplar sağlamlık açısından tercih edilmektedir. 3-6 yaş çocukları için hazırlanan kitaplarda 16-20 puntoluk harf büyüklüğünün olması gerekmektedir. Süslü yazılara yer verilmemesi gerekmektedir. Kitaplardaki yazılar, çocuğun eğitim hayatı boyunca karşılaşacağı ve kullanacağı bir yazı tipinde olmalıdır. Bu durum, çocukların ilk okuma yazmaya hazırlık sürecini olumlu etkileyecektir. Çocuk, ilerleyen süreçte alışkın olduğu bir yazıyı okumayı ve yazmayı daha kolay öğrenmektedir.

İçyapı özellikleri tema, konu, kahramanlar ve dil ve anlatım özellikleridir. Eserde verilmek istenen temel düşünce olan temanın, çocuğu düşünmeye sevk eden bir yönü olmalıdır. Kitaplarda temayı destekleyen alt temalar olabilmektedir. 2-3 yaş çocuklar için alt tema uygun görülmemektedir. 4-5 yaştan itibaren çocuk kitaplarında alt temalara yer verilmesi uygun görülmektedir. Çocuk kitaplarında olayların geçtiği yerlerin, çocukların yakın çevresinde görebileceği yerlerden oluşması gerekmektedir.

Konu temayla bağlantılı olmalıdır. Çocukların ilgisini çekebilecek, mizah duygusunu geliştirebilecek nitelikte olmalıdır. Kitapta üzücü durumlara yer veriliyorsa, bu durumların umut verici ve iyileştirici bir şekilde kaleme alınması gerekmektedir. Çocuk kitaplarında kahramanlar genellikle hayvanlardan oluşmaktadır. Hayvanların dışında cansız varlıklar ve insanlar da kahraman olarak karşımıza çıkmaktadır. Kahramanların olumsuz davranışlar sergilememesi önemlidir. Bu yaş grubu çocukların eleştirel düşünme becerileri henüz gelişmediği için çocuklar olumsuz davranışları kolaylıkla benimseyebilmektedirler. Bu bakımdan kitaptaki bir kahramanın olumsuz davranışı çocuklar tarafından hemen örnek alınmaktadır. Bu durum da kitap seçiminde ne kadar titiz davranmamız gerektiğini gözler önüne sermektedir.

Çocuk kitaplarında bir diğer dikkat edilmesi gereken içyapı özelliği dil ve anlatım özellikleridir. Çocuk kitaplarında dilin kullanımına dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu yaş grubundaki çocukların okuma-yazma bilmemesi sebebiyle kitaplarda dilin kullanımı ikinci plana atılabilmektedir. Çocuk kitabı yazmak kolay gözükse de az ve bilinen sözcüklerle bir kitap yazmak sanıldığı gibi basit değildir. Çocuklar için kaleme alınan kitapların, dilin kullanımı bakımından çocuklara örnek teşkil ettiği unutulmamalıdır. Kitaplardaki cümlelerin kullanımı önemlidir. Devrik cümlelerin az, kurallı cümlelerin daha çok kullanılması gerekir. 3-6 yaş çocuklarının kurallı cümle kurabilmeleri önemli dil gelişimi ölçütlerinden biridir. Bu nedenle çocukların kitaplarda cümle dizilişi bakımından uygun yani kurallı cümleler görmesi önemli görülmektedir. Kitaplarda mecaz anlam içeren sözcük ve deyimler kullanılmamalıdır. Süslü anlatımlardan ve eski sözcüklerden kaçınılmalıdır. Kitapların açık ve sade bir dili olmalıdır. Kitaplar karşılıklı diyaloglardan oluşmalıdır. Dilbilgisi bakımından iyi örnek olmalıdır. Noktalama işaretlerinin kullanımına dikkat edilmelidir. Noktalama işaretlerinin kitaplarda kullanımı sadece çocuklara hizmet eden bir özellik değil, ebeveynlere de hizmet eden bir özelliktir. Uygun durumlarda kullanılan noktalama işaretleri çocukların noktalama işaretlerini tanımalarını sağlarken ebeveynlerin çocuğuna kitap okuma sürecine rehber olmaktadır. Ebeveynler kitabı okurken noktalama işaretlerine dikkat ederek okuduklarında çocukların okunan kitaba ilgileri daha da artacaktır. Kitabın metin kısmında giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinin olmasına dikkat edilmelidir. Bu bölümlerin olmaması durumunda çocukların öyküyü anlaması güçleşecektir. Öykülerin mutlaka sonuca bağlanması gerekmektedir. Çözümsüz ve sonuca bağlanmayan öyküler bu yaş grubu çocuklar için uygun görülmemektedir. Öykülerin çözüme bağlanmasının çocukların problem çözme becerilerine katkı sunacağı düşünülmektedir.

Sonuç olarak, 3-6 yaş aralığındaki çocuklarımız için hazırlanan kitaplarda dikkat etmemiz gereken özellikler yukarıda belirtilmiştir. Bu özelliklere dikkat ederek kitap seçimi yaparsak, çocuklarımızın gelişimine katkıda bulunmuş oluruz. Yanlış yapılan kitap seçimlerinin, çocukların gelişimsel ihtiyaçlarına cevap vermeyerek çocukları kitaplardan uzaklaştırdığını unutmayalım.

Öğr. Gör. Mine Kazancı Gül
KAYNAKÇA
  • Droog, S. M., Buijzen, M., Valkenburg, P. M. (2014). Enhancing children’s vegetable consumption using vegetable-promoting picture books. The impact of interactive shared reading and character–product congruence. Appetite, 73, 73-80.
  • Gönen, M. (Ed.) (2015). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Eğiten Kitap.
  • Kazancı Gül, M., (2018). 5-6 Yaş Grubu Çocuklar İçin Türkçe Yazılmış Resimli Çocuk Kitaplarında Değerler Analizi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Okan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
  • Lynch Brown, C., Tomlinson, C.M. (1999). Essentials of Children’s Literature. Massachusetts: Allyn&Bacon.
  • Turla, A. (Ed.) (2015). Okul Öncesi Dönemde Çocuk Edebiyatı. Ankara: Hedef Yayıncılık.