Etiket Okuma İpuçları

Prof. Dr. Fatih GÜLTEKİN, Dyt. Sümeyye KOÇ – 

Bugün hangi markete girersek girelim, bizleri yüzlerce ürün karşılıyor. Birinin ambalajı göze hitap ediyor, birinin markası iyi diye biliyoruz, bir diğerininse içeriği bizi cezbediyor. 

Ürün seçerken duygularımızı, düşüncelerimizi ve kararlarımızı etkileyen birçok faktör var. Ambalajların çekiciliği, reklamlardan edindiğimiz bilgiler, markaların müzikleri ve çocuklarımızın istekleri gibi birçok değişken ürün seçimimizde pay sahibi.

Peki, bu ürünlerden hangisi sağlıklı, hangisi helal nasıl karar verip de alacağız? Ambalajlarda okunmayacak kadar küçük yazılan yazıları nasıl çözüp analiz edeceğiz?

İşte bu yazıda ürün seçiminizi kolaylaştıracak bazı ipuçları yer alıyor.

Tatlandırıcılar şekerden daha mı iyi?

Yapay tatlandırıcılar kalorisi sıfır veya çok az olan, tatlı tat veren gıda katkı maddeleridir. Bunlar çoğunlukla diyet veya light isimleriyle gördüğümüz ürünlerde bulunmaktadır. Yapay tatlandırıcılar isimleriyle veya e-numaralarıyla etikette yer alabilir.

Aspartam, asesülfam-K, sakkarin ve sukraloz yetişkinlerin ve özellikle çocukların uzak durması gereken tatlandırıcılardır.

Alerjiyi tetikleme, migren ağrılarını artırma, kanser olma riskini artırma, obezite ve şeker hastalığına yol açma gibi çeşitli etkileri bulunur.

Peki, sofra şekeri bundan daha mı sağlıklıdır? Sofra şekerinin de tüketim miktarının az olması gerekir. Uzun süreli çok miktarda şeker alınması obezite ve şeker hastalığına yol açabilir.

En ideali, mümkünse, şekersiz ürünleri tercih etmek; mümkün değilse, şeker oranı en düşük olan ürünü seçmek ve tatlandırıcılı ürünlerden uzak durmaktır.

Çocuklara dikkat: Renklendiriciler davranışları etkiler mi?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu dünya genelinde en yaygın olarak görülen nörogelişimsel bir bozukluktur. Yıllar geçtikçe görülme sıklığı da artmaktadır. Sebebinin büyük kısmı genetik olsa da çevreden gelen faktörler, örneğin yapay renklendiriciler, bu hastalığın oluşmasına etki edebilir veya hastalığa sahip olanlarda dikkat dağınıklığının ve hiperaktivitenin artması gibi semptomları artırabilir.

Ürün seçerken içerisinde yapay renklendirici olup olmamasına özellikle dikkat edilmelidir. İçerisinde Tartrazin, Sunset Yellow, Allura Red gibi yapay renklendiriciler olan ürünlerden çocuklarınızı özellikle koruyun.

Daha lezzetli mi olsun daha sağlıklı mı?

Lezzet artırıcılar bir gıdaya yapay bir lezzet vererek onu daha da lezzetli hâle getiren gıda katkı maddeleridir. Bu grupta en çok kullanılanı ve bilineni monosodyum glutamat-E621’dir. Bu aslında bir tür tuzdur. Fazla ve sık tüketimi vücutta zararlı etkiler gösterebilir. Alerjiyi tetikleme, migren ağrılarını artırma, obezite ve şeker hastalığına yol açma ve sinir sistemine zarar verme gibi etkileri bulunur.

Cips, noodle/ramen sosları ve hazır bulyonlar monosodyum glutamatın kullanıldığı gıdalardandır. Özellikle cipslerde sade patates cipsini tercih ederek, noodle/ramen soslarını kullanmayarak ve bulyonları evde yaparak bu katkı maddesinden korunabilirsiniz.

Koruyucular neyi kimden koruyor?

Koruyucular, hazır gıdaları mikrobiyal üremelere karşı korumak amacıyla kullanılan gıda katkı maddeleridir. Görünüşte gıdaları koruyor olsalar da insanlar üzerinde zararlı etkiler oluşturabilirler. Örneğin sodyum benzoat-E211 şekerli içecekler, soslar, turşu ve turşu ürünleri, çikolata, asitli meyve suları, meyve reçelleri ve marmelatları, dondurma, şekerleme ve sakız gibi ürünlerde kullanılan bir koruyucudur.

Hiperaktiviteyi artırma, alerjik reaksiyonları veya hastalıkları tetikleme, gen hasarına yol açma, karaciğer hastalıklarını artırma ve sinir sistemine zarar verme potansiyeli bulunur.

Yine işlenmiş etlerde sıkça gördüğümüz nitrit ve nitratların kanser riskini ve migren benzeri baş ağrılarını artırma potansiyeli bulunur. Bu katkının kullanıldığı sucuk, salam, sosis ve pastırma gibi ürünleri günde 50 gram tüketenlerin bağırsak kanserine yakalanma olasılığının %21 arttığını belirtilmiştir. Özellikle çocukların seyrek tüketmesi veya bu katkının kullanılmadığı ürünlerin tüketilmesi sağlığı koruma açısından faydalı olacaktır.

Sucuk üretimi için kendi kasabınıza verdiğiniz bir tarifle koruyucu kullanmadan sucuk yaptırabilir ve afiyetle yiyebilirsiniz.

Marketteki ürünler helal olmayabilir mi?

Gıda katkı maddeleri elde edildiği kaynaklar sebebiyle helal olmayabilir. Bazı gıda katkı maddeleri hayvansal yağlardan elde edilir bazıları ise hayvansal yağlarla karıştırılabilir.

Etiketlerde yer alan yağ asitlerine, mono ve diglisertileri gibi katkılara dikkat edilmelidir.

Bunların ötesinde jelatin de gıda maddesi olarak jelli gıdalarda kullanılabilir ve hayvansal kaynaklı olduğu için helallik sorunu teşkil edebilir.

Helal olan ürünü seçmek için helal sertifikalı ürünler tercih edilmelidir. Aradığınız ürünün helal sertifikası yoksa içeriğinde hayvandan gelen herhangi bir bileşen olmadığına dikkat edilerek bir nebze de olsa helal ürün tercihi yapabilirsiniz.

Bir uygulama yok mu?

Gıda katkı maddeleri hakkında özet bilgilerin yer aldığı bir uygulama var: “Gıda Katkı Maddeleri”. Ücretsiz olarak indirilebilen bu uygulama, katkı maddelerinin her biriyle ilgili özet değerlendirmeler yapıyor. Kaynaklarına göre helallik şüphesi olup olmadığı, sağlık risklerinin durumu belirtiliyor ve özel sağlık sorunları olanlara yönelik uyarılar sunuyor. Ayrıca katkı maddelerini helallik, sağlık, hastalık ve kaynaklarına göre listeleyerek kullanışlı bilgiler oluşturuyor.

Doğala alışmak sağlığı beraberinde getirir. Etiket okuma bilinci bu alışkanlığı edinme sürecinde önemli bir adımdır. 

Elden geldiğince katkı içermeyen gıdalarla beslenmek gerekir. Bu işe çocuklardan başlamalıyız. Çocukluk çağında neyin tadını alırsa o tat ona güzel gelecektir. Katkılı gıdaları çok tüketen bir çocuk doğal gıdayı sevmez. Cipsin tadına alışan çocuk, başka gıdalarda da o tadı arar.

Bu sebeple çocukları mümkün olduğunca ev yapımı veya katkısız ürünlere alıştırmalıyız. Böylece gıda katkı maddelerinin olası zararlı etkilerinden korunmuş oluruz.