Bizi kimiz? Nasıl biriyiz? Bazılarının tepki vermediği şeylere neden tepki veriyoruz? Ya da kimilerinin kızdığı şeyleri sakince nasıl çözümleyebiliyoruz? Tanıştığımız insanların bazıları ile daha iyi anlaşıyor bazılarıyla hiç geçinemiyoruz… Kimimiz çok düzenli titiz, kimimiz dağınız savruk… Kimileri hayatın getirecekleri konusunda endişeli, plan üstüne plan yapıyor, kimileri keyifle hayatı yaşıyor… Bu örnekleri sayfalar dolusu arttırmak mümkün. Her birimiz, bizi biz yapan, ilişkilerimize, kariyerimize, hayatımıza yön veren farklı kişilikler taşıyoruz. Kişiliğimizin özelliklerini bilmek, kendimizi tanımak ise yolumuza daha doğru adımlarla devam etmemizi sağlıyor. Bir şekilde insanın “kendini tanıma sanatı” olarak tanımlanan Ennegram da size, kendinizi tanımanızda yardımcı oluyor.
Ennegram kişilik kuramı 9 ana yapıya sahiptir. Her kişilik yapısının da alt tipleri yani kanatları vardır ve o kanat ile beraber insanın kişiliği şekilleniyor.
Ennegram’daki 9 Tipi Tanıyalım!
- Tip 1, “Reformcu”
Rasyonel idealist tiptir. Prensipleri ve amaç sahibi olan, kendini kontrol eden mükemmeliyetçi tiplerdir. Olağanüstü bir şey yapmak için konforlu hayatlarını terk ederler. Her zaman işleri yoluna koyup düzeltmeye çalışan ama hata yapmaktan korkan öğretmen ve mücadeleci tiplerdir. Planlı, kuralcı düzenlidir. Hayatlarındaki yüksek standartlarını devam ettirmeye çalışırken bir taraftan da zor beğenir ve mükemmeliyetçi olur. Onları tanımlayan kelime reformcudur. Tip 1’in temel korkusu, kötü kusurlu, şeytani, günahkar, ahlaksız, yozlaşmış olmak. Temel arzusu, iyi, erdemli, dengeye ve bütünlüğe sahip olmak. Baskılanmış öfke ve sabırsızlık sorunları vardır. Avukatlık ve politik alanlarda başarılı olabilirler. Birler ortalama seviyede kendilerine eğitmen ya da öğretmen rolünü verirler.
Sağlıksız seviyede olan Tip 1’ler dar görüşlü olup kendilerini her türlü fikre kapatırlar. Kendilerini irrasyonel arzu ve dürtülerinden korumak için o kadar çırpınırlar ki; kontrol etmek istedikleri taraflarını takıntı haline getirirler. Başkalarına tahammül edemedikleri şeyin aslında kendilerinin yaptıklarını fark etmeleri, sağlıksız birler için çok fazladır. Suçlayan cezalandıran olabilirler.
- Tip 2, “Sıcakkanlı, Dostane”
Sevmek ve sevilmek üzerine olan, empatik, içten, cana yakın tiplerdir. Sıcakkanlı, dostanedir. Cömert hislerini gösteren, insanları sahiplenici olurlar. Hissettikleri sevgi, ilgi ve yaptıkları samimi iyilik, içlerini ısıtır ve kendilerini değerli hissettirir. Temel korkuları, sırf kendilerinden dolayı sevilmemek veya istenmemektir. Tip 2 en çok hayatta gerçekten inandıkları şeylerle sevgi, yakınlık, paylaşmak aile ve arkadaşlık ilgilenirler. Kendilerine verdikleri mesaj; “Eğer başkaları seni severse ve onlara yakın olursan iyi ya da tamamsın”dır. İyi birer ebeveyn olurlar. Sevilmenin yolunun kendi ihtiyaçlarını görmezden gelip, başkalarını ihtiyaçlarına koşmaktan geçtiğini hissetmişlerdir.
Eşlik eden kanat alt tipleri, Tip 1 Kanatlı İkilerin özelliği hizmetkâr olmasıdır. Bu alt grupta sağlıklı olanlar duygusal ve sosyal sıcaklıkla amaç sahibi olmanın ciddiyetini birleştirmiştir. İnsanların iyiliği için çalışıp çıkarsızca insanlara hizmet ederler.
Tip 3 kanatlı ikiler ise; üçün kabul edilme arzusunun ikinin yakınlık isteğinin birleşmesinden dolayı, bu insanlar ilişkiler, sıkı fıkı arkadaşlıklar, abartılmış duygusallık ve teatral gösteriler üzerine odaklanabilirler. Kendini önemli gören ve kibirli olabilirler.
Kendini korumacı ikiler; kendini koruma içgüdülerini bastırıp, başkalarının ihtiyaçlarıyla ilgilenirler. Kendini en çok yıpratan ve yok sayan kişilerdir.
İkideki sosyal alt tip herkesin arkadaşı olmalarıdır. Yakınlık ararlar. Benlikleri kendini başkalarının hayatındaki sevgi ve değerin kaynağı olarak görmeye çalışırsa sonuç gururdur. İnsan ilişkilerinde insanları kendilerinden uzaklaştırmak istemedikleri için kendini haklı çıkarmaya çalışabilir ya da sevgi alabilmek için insanı kovalamayı kendinde hak görebilir. Bencil olabileceklerine dair yaşadıkları farkındalık sağlıksız seviyede olan ikiler için yıkıcıdır. Kurban ve yük olan rolünü oynarlar. Sahip olma ve kontrol istekleri vardır. İkilerin kendilerini başkalarına karşı çok fedakârlık ve özveri ile iyileştiremeyeceklerini ve kendini de beslemesini fark etmeleri büyük bir iyileşmedir.
- Tip 3, “Başarı Odaklı”
Üçler hayatının birçok alanında başarı elde edebilirler. Genellikle başarılı, popüler ve sevilen tiplerdir. Sağlıklı üçler olabileceklerinin en iyisi olmak için gereken çabayı göstermeleri gerekliliğine inanır ve bunun için yatırım yapar. Temel korkuları değersiz olmak, başarılarının dışında değerlere sahip olmamaktır. Temel arzusu kendini değerli, kabul edilebilir ve arzulanabilir hissetmektir. Kendilerine verdikleri mesaj başarılı olduğun ve başkaları senin hakkında iyi düşündüğü sürece iyi ve tamamsın. Üçler çocukken kendileri oldukları için çok değerli hissetmemişlerdir. Kendi değerliliklerinin başarı ve performans elde ederek öğrenmişlerdir.
Üçlerin alt tiplerine bakıldığında; İki kanatlı üçler büyüleyici olarak nitelendirilir. Dışa dönük ve hayat dolu nitelikleri yedileri andırabilir. Kendi arzulana bilirlikleri ile çatışan bütün özelliklerini bastırmaya çalışırlar. Kariyerlerine çok emek verirler. Profesyoneldirler. İşkoliktirler.
Sosyal alt tipler statü arayan konumdadır. Sosyal üçler hayatta başarı gösterdiklerinde takdir, onay ve teminat beklerler. İlişki alt tipli üçler ise gönül çelen olarak çekici ve cezbedici bri imaj geliştirmek için çalışırlar. Özetle sağlıklı üçler içine yönelimli ve otantik olup daha değerli bir insan olmak için kendilerini adapte ederler. Hedef odaklı olup kendilerini geliştirirler. Orta seviye olan üçler başarı odaklı performans sergiler. Başkalarını etkilemek önemli olduğu için imajına düşkün, kestirme yoldan giden, kendi reklamını yapan büyüklenmeci ve rekabetçidirler. Kendi reklamını yaparlar.
Sağlıksız olan alt seviyede olan üçler; kendilik tasavvurlarını korumak için kendilerini ve başkalarını kandırıp aldatmaya başlarlar. İnsanları etkilemek sorunlardan uzak tutmak için her şeyi söylerler. İkiyüzlü ve duygusal sorunlarını ve ahlaksızlıklarını bastırmak için her şeyi yapmaya hazırdırlar. Acımasız ve saplantılı olabilir kendilerini reddettikleri kişileri, alaşağı etmeye çalışarak gerçek ya da hayali işkencelerinden öç almaya girişebilirler.
Gelişmişlik düzeyi düşük üçler; başkalarının kendilerine çok yakınlaşmalarına izin veremezler. Yakınlık, başkalarının aslında onların aklı başında ve olgun insanlar olmadıklarını göründükleri kişi olmadıklarını sağlayacaktır. Durmak bilmeyen işkoliklik nedeniyle, fiziksel yorgunluk ve tükenme, giderek artan sahte benlik imajı ve aldatıcılık, hislerin yokluğu ve içsel boşluk, duygusal sıkıntının derecesini saptamak, sömürü ve fırsatçılık, aşırı öfke, kin ve düşmanlık vakaları üçler için uyarıcı işaretleridir. Üçler kendi öz değerlerini doğrudan algılayabildikleri zaman, egonun başarı yoluyla öz saygı ve özgüven edinmek için acımasızca çabalamasından kurtulur.
- Tip 4, “Bireysel”
Hassas içine kapanık, dışavurumcu, dramatik kendine gömülü ve değişken tabiatlıdır. Temel korkusu bir kimliğe, kişisel ehemmiyete sahip olmamaktır. Temel arzusu kendini ve kendi önemini bulmak ve içsel deneyiminden kimlik oluşturmaktır. Kendine verdiği mesaj ‘”Eğer kendine karşı dürüst olursan, iyi ya da tamamsın’’dır. Kendilerini özgün, yetenekli ve aynı zamanda bir o kadarda kusurlu olarak görürler.
Kendi duygularının hepsine sahip çıkar. Çocukluk çağı örüntülerinde ebeveynleri yokmuş gibi hissederler. Ebeveynleri ile yeterli iletişimi kuramadıklarını ya da ebeveynlerinin onlar ile iletişim kuramadıklarını söylerler.
Tip 4’ün alt kanatlarına bakıldığında tip üç ile kanadı varsa yaratıcılık hırs ve azmi birleştirir. Diğer alt tiplere göre daha sosyaldir. Tip Beş ile kanadı olan Tip 4 ise kabul ve statüyle daha az ilgili olup kişisel ve nevi şahsına münhasırdır. Temel zevklere düşkün kimsedir. Sağlıksız alışkanlıklara sahip olabilir.
Sosyal alt tipte dörtler kendilerini farklı ve tamamen farklı görürler. Sağlıklı seviyede olan dörtler devaktif ve meşgul olurlar. İnsanlarla ilişki kurmak isterler ama bunu nasıl yapacağını bilemezler. Diğerlerini kıskanırken onları kaba olarak görürler. Onları kaba ve duyarsız oldukları için reddederler.
Sağlıksız seviyede dörtler reddedilme korkusu ile diğerleri ile bütünüyle uzaklaşmalarına neden olur. Kendi hayatlarını boşa harcamaktan korkarlar. Kendilik algılarını ve duygusal tepkilerini desteklemeyen insanları reddeder yabancılaşırlar. Bastırılmış Tip 4’deki ilişki alt boyutu ise takıntılı aşk şeklinde olur. Sağlıksız seviyedir.
- Tip 5, “Araştırmacı”
Olayları çabuk kavrar, yenilikçi, ketum ve soyutlanmıştır. Ve meselelerin derinine dalarlar. Doktrinleri ya da genel görmüş fikirleri benimsemezler. Temel arzuları, yeterli, becerikli ve yetkin olmaktır. Temel korkuları çaresiz, işe yaramaz yetersiz, ve beceriksiz olmaktır. Kendilerine verdikleri mesaj, “Eğer bir konuda uzmansan, iyi ya da tamamsın’’. Beşlerin kimlikleri, söyleyecek farklı ve ferasetli bir şeyi olan biri olmak ve düşünmek etrafında inşa edilmiştir. Bilgi, mutabakat ve feraset beşler tarafından çok önemlidir.
Çocukluk çağı örüntülerinde beşler küçükken, ailelerinde güvende hissetmediklerini belirtirler. Bunaltılma ve ezilme korkuları hissetmişlerdir.
Alt tiplere bakıldığında, dört kanadı olan beşlerde merak ve gözlem, bu tipte kendine özgü ve kişisel bir vizyonu ifade etme arzusuyla birleşmiştir. Altı kanadı olan beşler ise sorun çözücüdür. Olaylardan anlamlı sonuçlar çıkarırlar. Beşin kendin koruma alt tipi, soyutlanma ve biriktirmedir. Ennegramın gerçek yalnızlarıdır. Yalnızlığı sever ve sosyal bağlantılardan kaçınırlar. Sosyal alt tip olarak uzmandır. Bilgi ve becerileri ile sosyal çevrede yer edinirler.
İlişki alt tipi olarak beşler “bu benim dünyam” derler. Bir taraftan kaygılı ve anında irtibatı kesmek isterken diğer taraftan insanlarla birleşmek isterler. Her zaman ilgi ve çekim duyduklarının peşinden koşma ile sosyal yeteneklerine olan güvensizlikleri arasında bir gerilim yaşarlar.
Tip 5 in gelişim seviyesine bakıldığında, sağlıklı seviyede olan beşler katılımcı öngörülü, gözlemci, yeni fikir ve biçimlere odaklanmış, yenilikçidir. Orta düzey gelişimdeki beşler kavramsallaştırışı hazırlık yapan, kopuk, kafası meşgul, pek çok alanda kendinden emin değillerdir. Aşırı provokatif olup, başkalarının görünür özgüvenine ve sükûnetine kızar, onların inançlarını yıkmak isterler. Kendi fikirlerini anlamayanları aşağılayabilirler. Daha düşük düzeyde olan sağlıksız beşler ise dünyada yer bulamamaktan korktuklarını söylerler. Kendi ihtiyaçları dışında olan her şeyi reddederler. Korkmuş ve hezeyana kapılmış karanlık fanteziler eşliğinde insanlardan kaçıp kendilerini yoğun kâbus ve uykusuzluğun içinde yer almış bulurlar. Yardımı reddedip buna düşmanca yaklaşmak. Kendini yok ederler. Beşler hayatı nasıl yamaları gerektiğini anlamaya çalışırken hayatı ıskalarlar. Eğer hayatlarındaki ikilemi çözerlerse özlerini bulurlar.
- Tip 6, “Sadık”
Arkadaşlarına ve onların inançlarına sadıktır. Bu kadar çok güven odaklı ve sadık olmalarının altında temel korkuları, destek ve rehberlikten mahrum kalmak ve kendi başlarına hayatta kalamamaktır. Temel arzusu, güvenlik ve destek bulmaktır. Kendilerine verdikleri mesaj, “senden bekleneni yapıyorsan iyi ya da tamamsın”dır. Altılar kendi kaygılarının her zaman farkındadır, bunlara karşı daima sosyal güvenlik bariyeri çizerler. Yeterli desteği hissederlerse bir nebze güven duygusu ile ilerleyebilirler bu güven duygusu sarsılırsa kaygılanır ve kendilerinden şüphe ederler. “Tek başınayım şimdi ne yapacağım” korkuları aktive olur. Altıların temel korkusu desteksiz ya da rehberliksiz kalma çocukluk dönemi için gerçek ve evrensel bir korkudur. Ebeveynsiz kalamazlar onlara derinden bağlıdırlar.
Altılar yakınlık ve onay ararlar fakat yine de gardını alır. Kanat alt tiplerine bakıldığında beş tip kanatlı altılar eğer sağlıklı seviyede ise teknik uzmanlıklarda ön plana çıkarlar. Eğer orta lst bir seviyede güçlü otoriter unsurlar içeren sistemlere yöneldikleri halde kendilerini otoriter karşıtı olarak görürler.
Gelişim seviyelerine bakıldığında sağlıklı seviyede olan altılar, kendine güvenen cesur, güvenilir, iş birliği yaparken, orta seviyede iken bağımsızlıklarını kaybedeceklerinden korkarlar. Kendilerini ve kaynaklarını güvenecekleri ve ona destek verecekleri insana yatırırlar. Endişeli, şüpheli, bu durumda kararsızlık ve dürtüsellik baş gösterir. Sağlıksız seviyede olan Tip 6’lar, kendilerine karşı aşırı güvensiz olup, kuşku duyarlar. Kendilerini paniğe kapılmış, depresif ve yardıma muhtaç hissederler. Kendini aşağılayan, kendine zarar veren yapıları vardır. Dünya ve kişiler hakkında paranoyak düşünceler besler, hayali ve gerçek düşmanlar oluştururlar. Gelecek hakkında sık sık endişe ederler. Tip 6’nın tutkusu korkudur. Korkuya karşı güvensizlik ve tepkiler yatar. Kaygılarının çoğu içseldir.
- Tip 7, “Coşkulu”
Hızlı düşünürler düşünmeleri aktiviteler ile uyarılıp, harekete geçirildiği için, kendilerini sürekli daha fazla uyarım arayışı içinde, bir deneyimden diğerine atlayarak kendilerini sürekli hareket halinde olmak zorunda hissederler. Çocukluk çağı örüntülerine bakıldığında, kendilerini yetiştiren figürden kopmaya ilişkin büyük bir bilinçdışı his ile beslenmiştir. Sanki sütten erken kesilmiş gibi annenin ilgi ve bakımından mahrum kalmış ve hayal kırıklığı yaşamışlardır.
Altı kanadı olan sağlıklı olan yediler, eğlendirici, meraklı ve yaratıcıdır. İş birlikçi ve organizasyonel kabiliyetleri üst düzeydedir. Şov dünyası, halkla ilişkiler, reklam, medya ve eğlence sektörü bu kişilerin rahatlıkla çalışabilecekleri alanlardır. Genel olarak işlerin sonunu getirmekte zorlanırlar. Kendilerini güvensiz hissettiklerinde güvensiz olurlar.
Sekiz kanadı olan yediler gerçekçi olurlar. Kendini koruyan alt tipi Benim olanı almak odaklı olup hırslı bir şekilde çalışırlar. İdealist insan olarak sosyal iletişime açıktır. İnsani ilişkilerinde yenilik ararlar. Tüm projeleri düşünerek heyecan duyarlar. Geleceği öngörürler. Orta seviyede olanlar açgözlü, dikkati dağılmış, dağınık, bencil ve aşırıdırlar.
Sağlıksız seviyede olan tip yediler ise acılarından kaçmaya çalışan, doyumsuz, depresif, bunalmış, paniğe kapılmış hissederler. Seçici olmama ve aktiviteleri ölçüsüzce yapma eğilimleri vardır. Hayal kırıklıkları, sabırsızlık ve benmerkezcilik vardır. Bu durum duyarsızlık ve dürtüselliğe sebebiyet verebilir. Mani depresyon ve şiddetli duygu durum değişimlerini dikkat edilmesi gereken uyarıcı işaretlerdir.
- Tip 8, “Meydan Okuyucu”
Lider ve hami olurlar. İhtiyaçları karşılayan, müteşebbis başına buyruk ve dayanıklı kişilerdir. Güçlü hâkim tip olarak, özgüvenli, kararlı, iradeli ve muhaliftirler. Karizmatiktirler. İnsanları söz ve davranışları ile etkilerler. Temel korkuları başkaları tarafından zarar görmek ve kontrol edilmek zorbalığa ve tahakküme maruz kalmaktır. Temel arzusu kendini korumak hayatta kendi yol ve istikametini belirlemektir. Kendisine verdiği mesaj “güçlü olursan kendi durum ve konumunu kontrol edersen iyi ya da tamamsın”dır. Girişicimdirler. General ya da bahçıvan, küçük bir iş adamı veya servet sahibi bir baron, anne ya da dini bir cemaatin lideri olabilir. Yetkin ve kontrolde olarak insanlarda kendi izlerini bırakmak genel özelliğidir.
Çocukluk çağı örüntülerine bakıldığında erken yaştan itibaren yetişkin olmak zorunda kalmışlardır. Hızlı ve çabuk büyümek zorunda kalmış olabilirler. Yedi kanadı olan 8’lerin hızlı ve çabuk kavrayan zekâları vardır. Bağımsızdır. Büyük planlar yapmaya meyillidir.
Dokuz kanadı olan sekizler ise ayakları yere basan, rasyonel, gerçekçi, rahat ve sakin tiplerdir. Güçlü olmayı azim ve özgüven ile birleştirirler. Kendini koruma ve hayatta kalma içgüdüsüne sahiptir. Pratik konular ve kendi ihtiyaçlarını karşılamaya odaklı tavırları vardır. İlişkilerde sorumluluğu ve idareyi ele alan yapıları vardır.
Sağlıksız seviyede olan sekizler kendini korumak adına intikam dolu ve şiddet yanlısı olabilirler. Acımasız diktatör, megaloman olabilirler. Potansiyel rakipleri kendilerini tehdit etmeden önce onlar rakiplerine karşı saldırı düzenlemeye başlarlar. Hiçbir sınıra saygıları yoktur. Herhangi birinin onu yenmesindense imha edebilir öfkeden deliye dönebilir.
- Tip 9, “Uzlaştırıcı”
Şifacı, iyimser, arabulucu, rahatlatıcı, ütopik, özel olmayan biri, yumuşak başlı kendini geri planda tutan tiptir. Alıcı, güven verici, rahatlatıcı uyumlu ve halinden memnun tiplerdir. Kâinat ve diğer insanlarla bütünleşmeyi arzu ederler. Temel korkuları kaybetmek, ayrılık ve yok olmak üzeredir. Temel arzuları, iç dengeyi ve zihinsel huzuru sürdürüp muhafaza etmek, kendilerine verdikleri mesajları “Çevrendekiler iyi oldukları sürece, sen de iyi ya da tamamsın”dır. Akışa bırakırlar. Dokuzlar ennegramın tacı olarak bilinirler. Sekizlerin gücüne, yedilerin macera ve eğlence duygusuna, altıların görev anlayışına, beşlerin entelektüalizmine, dörtlerin yaratıcılıklarına, üçlerin girişimciliğine, ikilerin cömertliğine, birlerin idealistliklerine sahip olurlar. Sahip olmadıkları bir şey var ki oda kendileridir. Kendi kimliklerine dair güçlü algıdır.
Birçok dokuz çocukluk çağların mutlu olduğunu söyler. Fakat bazı durumlarda travmalarda dolayı aile çatışmalarında uzlaşmacı ve arabulucu rolü üstlenirler.
Sekiz kanadı olan dokuzlar hakem olabilirler. Danışmanlık alanlarında müzakere ve insan kaynakları alanlarında çok başarılı olabilirler. Güçlü kibar ve insan ilişkilerinde iyidirler. Kolayca kaynaşırlar.
Bir kanadı olan dokuzlar hayalperest ve yaratıcıdırlar. İletişimiz sözsüz alanlarında iyidirler. Enstrümantal müzik spor hayvanlarla doğayla çalışma ve büyük kurumlarda başarılı olabilirler. Kolayca rahatlık arayan basit zevkleri vardır. “Benim hayatım” diye değil “bizim hayatımız” olarak ilişkilerde bütünleşen bir bakış açısı ile bakarlar.
Sağlıklı dokuzlar, kendine hâkim, yılmaz, huzurlu, bencil olmayan ve rahatlatıcıdır. Orta seviyede olan dokuzlar geri planda kalan, uyumlu, ilgisiz, boyun eğen ve kendini uyuşturan olurken, sağlıksız seviyede olan Tip 9’lar, bastıran, ihmal eden, kopuk, yönsüz, kendini terk eden ve insani ilişkilerde görünmez olan tipler olurlar. İnsanları idealize ederler. Yardım almaya karşı direnç gösterebilirler, körelmiş ve bastırılmış farkındalık ve canlılık, duygusal tekdüzelik ve depresyon, derin bir kopma ve çözülüp dağılmaya karşı kafası karışmış ve fazlasıyla bağlantısız hissetmeye karşı dikkatli olmalıdırlar.
Uzm. Klinik Psk. Tuba Dursun Tuncel
Kaynakça: Don Richard Riso- Russ Hudson, Ennegram Bilgeliği.
Testler için: www.ennegraminstitute.com