Jin. Opr. Dr. Buhara Sultan GÜNEY
Uyku, fiziksel ve zihinsel sağlığımız için hayati öneme sahip bir süreçtir. Vücudun kendini yenilemesi, beynin bilgiyi işlemesi ve ruh hâlimizin dengelenmesi için uyku gereklidir.
Uyku sırasında duygular, metabolizma ve iştah kontrolü düzenlenir; bağışıklık sistemi güçlenir; kan basıncı dengede tutulur.
Uyku, Allah’ın insana verdiği bir rahmet ve dinlenme aracıdır. Uykuda sadece beden dinlenmez aynı zamanda ruh da manevi bir yolculuğa çıkar. Tasavvufi bakış açısında ise uyku, nefsin kontrolünün azaldığı ancak ruhun hakikate yaklaştığı bir süreç olarak kabul edilir.
Kur’an-ı Kerim’de uykuya işaret eden birçok ayetikerime bulunmaktadır. Örneğin Furkan Suresi’nde “Geceyi sizin için elbise, uykuyu dinlenme, gündüzü de çalışma zamanı yapan odur.” denilmektedir.
Yine Kasas Suresi 73. ayette “Rahmetinden dolayı sizin için geceyi ve gündüzü var eden O’dur. Ta ki gecede dinlenesiniz, gündüzde de lütfundan arayasınız. Umulur ki şükredersiniz.” buyrulmaktadır.
Bu ayetler sirkadiyen ritim dediğimiz doğal biyolojik döngüyü yani gece uyuma, gündüz çalışma sistemini Allah’ın insan fıtratına yerleştirdiğini ve bunun yaratılış delillerinden biri olduğunu göstermektedir. Bu yönüyle uyku bir şükür vesilesidir.
Bütün insanlar için önemli olan uyku, kadınlar için ayrı bir değere sahiptir.
Kadınlar için hayati önem taşıyan östrojen ve progesteron hormonları uyku sağlığında da aktif rol oynamaktadır.
Östrojen, uykuya dalma mekanizmasını ve REM uykusunu düzenler. Östrojenin azaldığı menopoz döneminde ve hormon bozukluğunda uyku bölünmesi ile uykuya dalamama şikayetleri olur.
Bir diğer hormon olan progesteron ise doğal yatıştırıcı ve gevşetici etkisi ile bilinir. Progesteron dalgalanmalarında uykusuzluk ve huzursuzluk oluşur, uyku bozulur.
Bu iki önemli hormon kaliteli uykuyu destekler. Uyku sayesinde de bu hormonlar daha dengeli hâle gelir. Yani uyku hormonları, hormonlar da uykuyu dengeler.
Kadın Hayatındaki Kritik Dönemlerde Uyku Nasıl Etkilenir?
Ergenlik ve uyku
Melatonin salgısı gecikir. Bu yüzden gençler gece geç uyuyup sabah zor uyanırlar. Bu da okul başarısını düşürür. Uyku eksikliği öfke, stres ve depresyon riskini arttırır.
Âdet döngüsü ve uyku
Uyku, kadın hayatının önemli bir parçası olan âdet döngüsünü de etkiler. Âdet öncesi dönemde hormonal dalgalanmalar, ödem, vücut ısısının artması ve sancı gibi nedenlerle uyku kalitesi bozulur.
Gebelik ve uyku
Gebelikte de hormonlarda oluşan değişiklikler mide ekşimesi, sık idrara çıkma, vücut ağrıları gibi fiziki rahatsızlıklar uykuyu olumsuz etkileyebilir.
Menopoz ve uyku
Menopozda östrojenin düşmesi, uykuya dalmayı ve kesintisiz uykuyu zorlaştırır.
Uyku Dengesinin Kadının Günlük Hayatını Nasıl Etkiler?
Uyku dengesi, kadınların hem fiziksel hem zihinsel sağlığı açısından önemlidir. Ayrıca kadınların sosyal hayatını da etkiler.
İş performansı ve uyku
Yetersiz uyku bilişsel işlevleri zayıflatır. Dikkat dağınıklığı olur. Karar alma zorlukları ve problem çözme yeteneğinde düşüşler görülebilir.
Verimlilik, üretkenlik ve uyku
Üretkenliği düşürür hata yapma ihtimali artar. Çoklu karar verme noktasında zorlanmalar olur. Düşünme ve odaklanma kapasitesi azalır.
Psikolojik sağlık ve uyku
Kalitesiz uyku serotonin ve dopamin seviyelerini etkiler. Depresyon, anksiyete ve sinirlilik hali yapar. Stres yönetimi zorlaşır. Kortizon artacağı için kaygı düzeyi artar. Uykusuzluk kaygıyı arttırır, kaygı da uyku kalitesini bozar böylece kısır döngü oluşur.
Toplumsal roller ve uyku
Kadınlar toplumda birçok rolü tek başlarına üstlenirler(iş, ev idaresi, çocuk bakımı, sosyal ilişkiler…). “Her şeye aynı anda yetişebilme durumu” kadınların hem daha az hem de kalitesiz uyumalarına sebep olabilir. Bu da gün içerisinde kadının fiziksel, zihinsel ve hormonal sağlığını olumsuz etkileyebilir.
Sağlıklı ve Kaliteli Uyku İçin Öneriler Nelerdir?
*Her gün aynı saatte yatıp aynı saatte kalkmak
*Stres yönetimi (dua, ibadet, nefes egzersizleri)
*Sorumluluk paylaşımı (ev işleri, çocuk bakımı gibi konularda eşlerden ya da aileden destek alınması)
*Uyku ortamının iyileştirilmesi (karanlık, sessiz, serin ve temiz yatak odası şartları oluşturmak)
*Kafein ve ağır yemeklerin akşam saatlerinde kısıtlanması
*Ekran süresinin kısaltılması
Kadın hayatının her alanında kaliteli uyku çok önemlidir. Uyku yalnızca dinlenme değil ruhsal dayanıklılık, bilişsel işlevsellik ve toplumsal beklentilerle başa çıkma gücü sağlar. Hormonları dengeler, bağışıklığı güçlendirir. Kalitesiz ve yetersiz uyku durumunda, kadın sağlığı ile ilişkili bütün bu süreçler olumsuz etkilenecektir. Toplumun en küçük birimi ailedir. Ailenin en önemli unsurlarından birisi sağlıklı ve güçlü kadındır. Kadın sağlığının desteklenmesi aile ve toplum sağlığı için elzemdir